Samowar - Michaił Weller

Stara prawda, że książki nie należy oceniać po okładce, po raz kolejny znajduje swoje potwierdzenie. W przypadku Samowaru na tylnej stronie okładki czytelnik znajdzie fragment książki opowiadający o tytułowych samowarach – ludziach całkowicie pozbawionych kończyn, przebywających w tajnym szpitalu, który wkrótce ma zostać zlikwidowany. Pomysł drastyczny, ale jednocześnie świeży i intrygujący. Natychmiast wzbudza ciekawość co do tego, jak autor poprowadzi fabułę z bohaterami mającymi mocno ograniczone możliwości. Okładka reklamuje przy tym Samowar jako tytuł szokujący, pełen nieprzyzwoitych słów, scen, a przede wszystkim – myśli. Sugeruje książkę odważną, prowokującą i zmuszającą do myślenia. Czy tak jest w istocie?

Zacznijmy od pierwszego z dwóch tekstów. Akcja książki zgodnie z zapowiedzią dzieje się w szpitalu, gdzie jedynymi pacjentami są wojskowi inwalidzi. Kilka rozdziałów części pierwszej maluje obraz ich egzystencji, przepełnionej wisielczym humorem i osobliwymi rozrywkami. Jednocześnie wzmianki w tekście wskazują, że takie placówki mają swój głęboko ukryty cel.

Historia Oddziału 7 jest przeplatana licznymi dygresjami, związanymi głównie z wojną i polityką: czy to będzie historia rewolucji na Kubie, czy interwencja Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Ponadto w tok narracji wplecione są liczne anegdoty, zawarte nie tylko w głównym tekście, ale też w przypisach. Bardzo szybko ujawnia się wielka zaleta pisarstwa Wellera – język. Swobodny, nie stroniący od dosadnych sformułowań i wulgaryzmów, wyraźnie zwraca na siebie uwagę. Weller potrafi pisać barwnie i ze swadą niezależnie od tego, czy opisuje akurat akcje militarne, czy polowania na renifery – często w tok narracji wplecione są wyraźnie nacechowane emocjonalnie komentarze, co w połączeniu z często potocznym stylem wypowiedzi, sprawia wrażenie, jakbyśmy mieli do czynienia z gawędą. Dzięki temu czyta się Samowar z dużą przyjemnością.

Inne atuty książki rosyjskiego autora niezwykle trudno mi znaleźć, z bardzo prostej przyczyny: nie tylko nie jest ona spójną całością, ale wręcz wydaje się chaotyczną zbieraniną urywków, niepołączonych ze sobą żadną myślą przewodnią. W części pierwszej można odnieść wrażenie, że głównym wątkiem będzie historia samowarów. Poznajemy zatem dosyć dobrze wydarzenia, które sprowadziły ich do tajnego szpitala, jednak dalej zupełnie nie wiadomo, co się z nimi dzieje. Z enigmatycznych wzmianek można dowiedzieć się także o tajemniczym spisku, który przygotowują, ale w tym właśnie momencie ich historia się kończy, pozostawiając mnóstwo pytań.

Zdezorientowany czytelnik dociera do części drugiej, zatytułowanej "Wszystko o życiu". Nic jej nie łączy z częścią pierwszą, za to tytuł dość dobrze oddaje jej charakter: jest to bowiem traktat filozoficzny, w którym autor podejmuje się wyjaśnienia sensu życia. Nadal pisze stylem barwnym i swobodnym, nie da się jednak ukryć, że Weller odchodzi od literatury pięknej na rzecz wywodu o charakterze naukowym. Zawarty w tej części wywód jest przeprowadzony bardzo logicznie i można łatwo prześledzić myśl autora, jednak ostatecznie wydaje się dość jałowy. Być może nie byłoby to tak rażące, gdyby w opisie książki – na przykład na okładce – zawarto jakąkolwiek informację dotyczącą tego, co zajmuje ponad połowę książki.

Ocena z naukowego punktu widzenia być może byłaby inna, jednak gdy oceniamy Samowar jako literaturę piękną, nie sposób przyznać mu wysoką notę. Powieść może nie posiadać stałego bohatera czy liniowej narracji, potrzebuje jednak czegoś, co będzie ją spajało. Uważam też, że ważniejsze niż udzielanie odpowiedzi jest w literaturze stawianie pytań. Michaił Weller chełpi się na kartach książki, że wyjaśni istotę całego świata i życia człowieka. W efekcie jednak po przeczytaniu Samowaru czytelnik odchodzi z pustymi rękami. Zaloguj się, aby wyłączyć tę reklamę