Druga Szansa

Kiedy Julia Stefaniak w końcu budzi się ze snu, obce wydaje jej się wszystko dookoła: nie wie, gdzie jest i co się stało, nie poznaje nawet swojej twarzy w lustrze. Od odstręczającej kobiety w średnim wieku, podającej się za psychiatrę, dowiaduje się tylko tyle, że przeżyła ciężki wypadek, a wszystkie jej dolegliwości – z przejmującym uczuciem wyobcowania, bycia nie na miejscu i utratą pamięci na czele – są wynikiem urazu głowy. Natomiast miejsce, w którym się znalazła, czyli ośrodek o jakże wymownej nazwie – Druga Szansa, to specjalistyczna placówka, gdzie osoby takie jak Julia mogą dojść do siebie. Problem w tym, że natrętnie uprzejma opiekunka nie chce zdradzić nic więcej i unika odpowiedzi na pytania: co to był za wypadek i czemu nikt nie odwiedza Julii.

Największym atutem Drugiej Szansy jest wykreowana przez Miszczuk protagonistka. Jako że autorka zdecydowała się na opowiedzenie historii z perspektywy pierwszej osoby, toteż wszystkie wydarzenia poznajemy przez pryzmat straumatyzowanej Julii. Dzięki temu zabiegowi czytelnik uzyskuje wgląd w myśli bohaterki, uczestnicząc we wszelkich procesach percepcyjnych. Jest to istotne, ponieważ Julia co i rusz kwestionuje wszystko, co dzieje się dookoła – a trzeba wyraźnie zaznaczyć, że im dalej w fabułę, tym robi się dziwniej i dziwniej. Czytelnikowi nie pozostaje więc nic innego, jak tylko filtrować wszystkie wiadomości, które odbiera poprzez Julię, gdyż wiele wskazuje na to, że protagonistka powoli pogrąża się w szaleństwie.

Do mocnych stron powieści należy również, podany w dość nietypowy sposób, motyw utraty pamięci, wypada bowiem docenić sposób w jaki autorka obchodzi się z przecież archetypicznym modelem głównego bohatera. Wart podkreślenia jest przede wszystkim fakt, że tym razem czytelnik ma do czynienia z nie do końca bohaterem-czystą-kartką – wszak od początku znane jest imię bohaterki – aczkolwiek Julia, zgodnie z toposem, zmuszona jest odbudować swoją tożsamość, podczas gdy władze ośrodka z jakichś względów utrudniają to na wszelkie możliwe sposoby. Wokół tego motywu osnuty jest główny wątek fabularny powieści, a poszukiwanie odpowiedzi na dręczące protagonistkę pytania stają się przyczynkiem do budowy napięcia i postawienia poczytalności bohaterki pod znakiem zapytania.

Gęstą, ciężką atmosferę charakteryzującą Drugą Szansę budują także wciąż powracające motywy: prześladujące protagonistkę kruki, pojawiające się i zaraz znikające autystyczne dziecko, równie nieuchwytna rudowłosa dziewczyna, migające światła rodem ze sztampowych horrorów o nawiedzonych domach, głosy rozbrzmiewające znikąd. Wszystkie te sztuczki są doskonale znane zarówno z innych książek, jak i były wielokrotnie wykorzystywane w kinematografii, ale nie zmienia to faktu, że dobrze spełniają swoją funkcję w powieści – budzą niepokój i zagęszczają atmosferę.

Bardzo sprawnie prezentuje się również kreacja postaci tła. Na wyróżnienie zasługują przede wszystkim Kruk, czyli z angielskiego tzw. love interest Julii, wyszczekany młodzian, który buntuje się przeciwko porządkom panującym w ośrodku, a także wymieniona w streszczeniu Morulska, czyli budząca wiele wątpliwości co do swojej postawy i kompetencji pani psychiatra. Oboje pozostają w strefie szarości, a Julia – a wraz z nią czytelnik – praktycznie do samego końca nie może mieć pewności, kto stoi po jej stronie. Reszta pracowników i "wychowanków" placówki ma do odegrania w powieści wyznaczone role, i w nich spełnia się dobrze. Każda interakcja Julii z pozostałymi postaciami rodzi nowe pytania, a poszukiwanie odpowiedzi na nie napędza fabułę.

Drugim głównym bohaterem Drugiej Szansy, aczkolwiek znacznie mniej oczywistym i nierzucającym się w oczy, jest styl, jakim operuje autorka. Miszczuk posługuje się w recenzowanej pozycji prostym, a jednocześnie bardzo eleganckim językiem. Każde zdanie tworzy ważny element układanki i znajduje się dokładnie na swoim miejscu. Nie ma w tej powieści ani jednego zbędnego słowa – co jest ogromnym komplementem, biorąc pod uwagę ile obecnie książek wypycha się nic niewnoszącą słowną watą. Wszyscy ci, którzy oczekują wykwintności i lirycznych fajerwerków, mogą się zawieść – zdania są krótkie, łatwo przyswajalne, metafory nieliczne, ale zawsze trafne i plastyczne. Całość przypomina nad wyraz emocjonalny reportaż, nieco wypaczony przez niespokojny umysł protagonistki – przy czym język został w pełni podporządkowany opowiadanej historii, za co brawa dla autorki, która potrafiła zapanować nad tą dziką liryczną bestią i ją oswoić.

Jedyną wadą – jeśli to nie zbyt mocne słowo – powieści jest jej oryginalna wtórność. Druga Szansa to kolaż wielokrotnie wałkowanych już motywów. Oczytany czytelnik (jak i miłośnik filmów, w których przewijają się wątki utraty pamięci i szaleństwa) może albo czerpać radość i uśmiechać się, odnajdując coraz to nowe nawiązania, albo kręcić nosem, natykając się na sztuczki, które już zna i które już go niczym nie mogą zaskoczyć.

Katarzyna Berenika Miszczuk napisała świetną powieść o poszukiwaniu swej tożsamości i walce z otoczeniem, które, pod przykrywką pomocy, próbuje nas stłamsić. Choć przenikają się tu świat realny ze światem imaginacji (szaleńczych majaków?), nie sklasyfikowałbym Drugiej Szansy jako powieści stricte fantastycznej. Dojrzały styl, świetnie wykreowani bohaterowie i niezła fabuła świadczą przede wszystkim o tym, że jest to lektura godna polecenia wszystkim, którzy poszukują po prostu dobrej książki.